以前にご紹介した「知里真志保とエスペラント」ですが、形を整えて、エスペラントと日本語でまとめてみました。ご紹介します。
ENKONDUKO
CxIRI Masxiho, la doktoro pri literaturo de Hokkajda Universitato
en Japanio, naskigxis en la urbo Noboribecu en 1909, dauxre de
la studentaj jaroj SIBUSAUxA Keizo, komercisto kaj studanto pri
folkloro, kaj KINDAICxI Kjoosuke, lingvisto kaj la unuaranga persono
pri ainalingva studo, rekonis lian talenton kaj gvidis lin. Li
intencis lingvistikan studon pri aina lingvo kaj farigxis bonega
lingvisto el aino.
En 1943 li laboris en Hokkajda Universitato, lekciis ainan lingvon
kaj gxian literaturon. Tiam li faris la klasifikitan aina-japanan
vortaron "Bunrui-Ainugo-Jxiten" en 3 volumoj eldonitan
de la kultura instituto "Nihon-Jxoojxin-Bunka-Kenkjuujxo"
pri folkloro, tial ne nur ricevis la premion "Asahibunka-sjoo"
kiel ortodoksa studo pri aina lingvo, sed ankaux estas taksita
alte eksterlande. Sed en 1961 li mortis pro lia kronika malsano
- kormalsano. La morto - 52 jara. 1)
Li altigis la nivelon de la ainalingva studo pri la skeleto
de lingvista analizo por ainalingvo tiel alte kiel preskaux nunan
nivelon, jen tio estas la plej bona laboro por li.
Plue laux kolektiva esploro kun JAMADA Hidezoo, studanto pri ainalingva
loknomo, en 1956 li eldonis la aina-japanan vortareton "Cximei-Ainugo-Jxiten"
por la loknomo, do profundigas la studon pri ainalingva loknomo.
Kaj en 1955 li malsanigxis pro sia kormalsano, sed li esploris
la dialekton de ainalingvo en la regiono Sooja kaj Asahikauxa
en Hokkajdo kun la lingvisto HATTORI Sxiroo, kontribuis akumulon
de beza dokumento pri studo de ainalingvo. 2)
Lia fratino estas "CxIRI Jukie", verkinta la libron de la ainaj rakontoversajxoj "Ainu-sxinjoosxuu" - la originalan ainalingvo-japanalingvan libron de la Esperantajxo "Ainaj Jukaroj" eldonita de Hokkajda Esperanto-Ligo.
Gxis nun en lia studo oni detale ne traktis la rilaton inter li kaj Esperanto. En cxi tiu raporto mi traktas la rilaton inter la lingvisto "CxIRI Masxiho" kaj Esperanto cxefe laux Esperantaj supersignaj literoj.
CxEFA ARGUMENTO
Parolante pri la rilato inter CxIRI kaj Esperanto tra la altalernejo
kaj Tokio Universitato, li diris al kunlernanto MACUMOTO, "Esperanto
estas la lingvo specimeniganta euxropajn lingvojn", kaj faris
lecionojn pri Esperanto, kaj skribis la leteron Esperante. Antaux
al SATOO Sanjxiroo, kiu vivis kun li en intima amikeco kaj poste
farigxis lia bofrato, CxIRI rekomendis lernadon de Esperanto.
3)
Krome jene diras la prezidanto HOSxIDA de Hokkajda Esperanto-Ligo:
"Kiel estas la rilato inter CxIRI Masxiho kaj Esperanto?
Jam de longe HUJxIMOTO Hideo mencias, ke en la studentagxo CxIRI
konis Esperanton tiel bone kiel povas uzi gxin. Oni alte taksas,
ke li havas superan talenton pri lingvistiko, tial li tuj mastrus
Esperanton, la lingvon facila-gramatikan. Sed rigardante la rilaton
inter li kaj Esperanto, oni rememoris kelkajn Esperantistojn.
En la libro de la ainaj rakontoversajxoj 'Ainaj Jukaroj - nomo
de la Esperantajxo (Ainusxinjoosxuu - japana nomo de la originalo)'
eldonita de Hokkajda Esperanto-Ligo trovigxas du nomoj de la Esperantistoj.
4)
La pagxojn el la libro skribas la unu el tiuj - MACUBA Kikunobu.
Li esperantigis unu el la ainaj rakontoversajxoj, kaj kontribuis
gxin al la japana Esperanta gazeto 'La Revuo Orienta' - numero
oktobro de 1926, sed li konfuzigxis de traktado kiel la versajxo.
Li auxdis, "Trovigxas la aina studento." Tial li vizitas
CxIRI Masxiho por peto de la instruo. Tiam CxIRI estis studento
de la altalernejo kaj universitato - de 1930 gxis 1935. Kompreneble
li dirus, ke li volas esperantigi gxin laux la instruo de CxIRI.
La unu estas MUNECxIKA Sxincxoo en la biografia leksikono de japana Esperantisto. (laux memoro de MACUBA - MUNECxIKA Masumi) Li prezentis MACUBA al CxIRI. Li laboris en la mararmea arsenalo de la urbo KURE, poste en la centro de la mararmeaj arsenaloj, ankaux estis konsilanto de Japana Esperanto-Instituto. MACUBA laboris en la mararmea arsenalo de la urbo JOKOSUKA. Kiam CxIRI estis studento de la altalernejo, li logxis en la mararmea vicadmirala hejmo. Sxajas pro tio, ke trovigxis la kontakto kun CxIRI.
La alia estas la pioniro 'JANAGIDA Kunio', kiun CxIRI respektas, de japana folkloro. Nun oni forgesus, ke li estis Esperantisto kaj estraro de Japana Esperanto-Instituto.
Sed nun neniu konas, cxu ili rilatis kun la Esperanta lernado de CxIRI."
Kiam CxIRI logxas en la duoninsulo Sahxaleno, nun en Rusio,
li proponis la disertacion "Studo pri esprimmaniero de ainalingvo
- cxefe laux la Sahxalena dialekto de ainalingvo", 1942.
5) Laux gxiaj endondukaj rimarkigoj por la skribmaniero
de la latiaj literoj en ainalingvo pliboniganta anglalingvan manieron
kiel kutima uzo oni uzas la literon 
(c
kun karono - valoforma supersigno) anstataux la literon ch, la
literon 
(s kun karono - valoforma supersigno)
anstataux la literon sh, la literon 
(u
kun bireto - teleroforma supersigno) anstataux la literon w, la
literon j anstataux la literon y. En la fiksita tempdauxro cxirkaux
cxi tiu tempo CxIRI uzis la manieron por ainalingvo.
Rigardante al la paragrafo "konsonanto" de fonologio
en la disertacion, li skribas jene:
"... La afrikato (c kun karono -
valoforma supersigno) foje respondas al la vocxsono ... 
(la kapsono de japana morao "i"
- j kun cirkumflekso (montoforma supersigno)".
Sed ili estas sama fonemo kaj venas nur de malsama fonetika apero.
En ainalingvo laux la diferenco inter senvocxo kaj vocxo trovigxas
neniuj vortoj havantaj malsamajn signifojn. Trovigxas neniuj fonologiaj
kontrauxstaroj inter senvocxo kaj vocxo en ainalingvo .
s (la kapsono de la japanaj moraoj "sa", "su",
"se", "so") foje aperas kiel .(s
kun karono (valoforma supersigno) - la kapsono de la japana moraoj
"sja") Sed ili estas sama fonemo kaj venas nur de malsama
fonetika apero. En la Hokkajda dialekto de ainalingvo oni multe
uzas "", sed en la Sahxalena dialekto
kutime uzas "s". Sed en la Sahxalena "s" cxiam
farigxas "" palataligitan antaux la
vokalo "-i", kaj multe farigxas ""
cxe la vostsono de silabo.
Krome rigardante al "Karahuto-ainu no secuuxa (Rakonto de Sahxalena aino)", 1944, 6) trovigxas la literojn kun supersigno manskribita de CxIRI en la kolekta memo de la rakonto.
KONKLUDO
Mi resumas la argumenton jene:
(1) CxIRI faris lecionojn pri Esperanto kaj skribis la leteron Esperante.
(2) La literoj (c kun karono - valoforma supersigno)
kaj (s kun karono - valoforma supersigno) ne
estas Esperantaj literoj, sed se oni sxangxas la valoforman supersignon
"
" al la montoforma supersigno
"
", ili farigxas la Esperantaj
literoj - 
(c kun cirkumflekso - montoforma
supersigno) kaj 
(s kun cirkumflekso - montoforma
supersigno). Cxiu respondas al la anglalingvaj skribmanieroj por
kaj en la endondukaj
rimarkigoj de lia disertacion.*
(3) Li uzas "j" anstataux "y". Tiu uzmaniero estas tiel sama kiel Esperanta.
(4) Anstataux "w" li uzas "
(u kun bireto -teleroforma supersigno)", la Esperanta propra
litero.
(5) En la klarigo de vocxo responda al li
alprenas (j kun cirkumflekso - montoforma
supersigno)", la Esperanta propra litero. La litero "" estas vocxo responda al " (c kun cirkumflekso - montoforma supersigno)"
en Esperanto.
Sekve mi tiras la konkludon, ke CxIRI Masxiho estas influata de Esperanto sur la skribmaniero de la latiaj literoj por ainalingvo en la fiksita tempdauxro de li.
* La literoj , (c
kaj s kun karono - valoforma supersigno) estas uzita en la estona,
la kroata, la slovaka, la slovena, la sorbia, la cxehxa, la finna,
la saamia, la latva kaj la litova lingvo. Tiuj lingvoj havas kaj kiel la sono responda
al "ch" kaj "sh" de la angla skribmaniero.7)
, (c kaj s kun karono
- valoforma supersigno) ne estas Esperantaj literoj. Sed se oni
sxangxas la valoforman supersignon ""
al la montoforma supersigno "",
ili farigxas la Esperanta propra litero - kaj
. Cxiu respondas al la anglalingvaj skribmanieroj
"ch" kaj "sh" kiel ""
kaj "".
Kaj en la disertacio de CxIRI trovigxas la vocxo de "" -"",
la Esperanta propra litero. Malsame oni
ne uzas en la estona, la kroata, la slovaka,
la slovena, la sorbia, la cxehxa, la finna, la saamia, la latva
kaj la litova kaj aliaj lingvoj.
Bibliografio
1) HUJxIMOTO Hideo:"CxIRI Masxiho no Sxoogai (Vivo de CxIRI Masxiho)", Soohuukan, Tokio, 1994
2) La fondusa jura persono "AinuBunkaSinkoo-KenkjuuSuisxinKikoo (Organizo por stimulo de aina kulturo kaj antauxenpusxo de la studo):"AinuMinzoku ni kansuru sxidoosxiryoo (Materialoj por gvidado pri aino)", Sapporo, 2000
3) HUJxIMOTO Hideo:"CxIRI Masxiho no Sxoogai (Vivo de CxIRI Masxiho)", Soohuukan, Tokio, 1994, p.133
4) Hokkajda Esperanto-Ligo:"Ainaj Jukaroj", Sapporo, 1989, p.99 - Titolo "Ainaj Jukaroj" kaj mi
5) CxIRI Masxiho:"Ainugohoo-kenkjuu - Karahuto-ainugo o cxuusxin to site (Studo pri esprimmaniero de ainalingvo - cxefe laux la Sahxalena dialekto de ainalingvo)", Karahutocxoo-Hakubucukan-Hookoku 4(4), Tojohara, 1942
6) CxIRI Masxiho: "Karahuto-ainu no secuuxa (Rakonto de Sahxalena aino)", Karahutocxoo-Hakubucukan-Ihoo 3(1), Tojohara, 1944
7) "Gengogaku-Daijxiten, Bekkan, Sekai-Mojxi-Jxiten" (Vortarego pri lingvistiko, la aparta volumo, Vortaro pri literoj en tuta mondo), Sanseidoo, Tokio, 2001
表題
アイヌ民族出身の優れた言語学者「知里真志保」とエスペラント
序論
北海道大学文学部教授文学博士の知里真志保は、明治42年に幌別町字登別町（現 登別市）に生まれ、学生時代より一貫して彼の研究を支援した実業家で民俗学研究者の渋沢敬三及びアイヌ語研究の第一人者である言語学者の金田一京助に、そのえい才を認められ指導を受け、アイヌ語の言語的研究を志したアイヌ民族出身のすぐれた言語学者である。昭和18年北海道大学に赴任、アイヌ語アイヌ文学を講じたが、その間日本常民文化研究所より発刊した分類アイヌ語辞典三巻はアイヌ語の本格的研究として朝日文化賞を得たのみならず、高く海外にも評価された。しかし、昭和36年、持病の心臓病のため52才で亡くなった。
1)
知里の学問的業績としては、なによりも、アイヌ語の言語学的分析の骨格をほぼ現在の水準にまで高めたことがあげられる。さらにアイヌ語地名研究者の山田秀三との共同調査に基づき、「地名アイヌ語小辞典」（1956）を刊行し、アイヌ語地名研究の深化をもたらした。また、すでに心臓病が悪化していた昭和30年（1955）にも言語学者・服部四郎と共に宗谷・旭川地方のアイヌ語方言調査を行うなど、アイヌ語研究の基礎資料の蓄積に貢献している。 2)
なお、北海道エスペラント連盟でエスペラント訳した「Ainaj Jukaroj」の原本である「アイヌ神謡集」を著した「知里幸恵」は真志保の実姉である。
今までの知里の研究の中で、エスペラントとの関係について詳しく論じられることはなかった。本報告では、エスペラントの字上符文字を中心に、言語学者「知里真志保」とエスペラントの関係を取り扱う。
本論
知里とエスペラントの関係について言えば、旧制一高、東大を通じ学友だった松本に、「エスペラントはヨーロッパの言語を標本化したものだ」と、エスペラントの講義をしたり、エスペラントで手紙を書いたというエピソードがある。また、知里と親交があり、後に義弟となった佐藤三次郎にもエスペラントをすすめたそうである。
3)
なお、北海道エスペラント連盟の星田委員長より、以下のコメントがあった。
「知里真志保とエスペラントの接点は、どの様であったか？
真志保が学生時代にエスペラントを知り使える程度に達していたことは、かなり以前から藤本英夫氏に指摘されていた。誰もが認めるずば抜けた語学の才能のあった人であるから、文法の簡単なエスペラントなら独学でもすぐマスターできたであろう。しかし彼の身辺を見ると、数人のエスペランチストが浮かび上がってくる。
北海道エスペラント連盟（ＨＥＬ）が出した「Ainaj Jukaroj」では、２人の名がでてくる。 4)
１人はこのページの文を書いている 松葉菊延（まつばきくのぶ）。アイヌ神謡集の１篇をエスペラント訳して、エスペラント雑誌「La
Revuo Orienta」1926年10月号に出したが、詩としての扱い方に迷って「アイヌの学生がいる」と聞き、教えを乞うつもりで訪ねる。真志保が一高〜東大の学生だった時代の
1930 〜1935年の間かと思われる。当然「エスペラント訳したい」との話はあったであろう。
もう１人はこの松葉と真志保を引き合わせた 宗近真澄（エスペラント人名辞典では むねちかしんちょう、松葉の記憶では むねちかますみ）で、呉海軍工廠（しょう）から艦政本部に勤務、ＪＥＩ評議員も勤めた。松葉は横須賀海軍工廠勤務。真志保は一高時代一時海軍中将宅に住み込んでいたから、その関係での接触があったか、と推定される。
あと一人は真志保が尊敬していた日本民俗学の開拓者、柳田国男である。彼がエスペランチストでＪＥＩ役員でもあったことは、今は忘れられているようであるが。もちろんこの人たちが真志保のエスペラント学習とどんな関係があったかは、今となってはわからぬ昔のことになった。」
知里は、樺太に住んでいた時代に、「アイヌ語法研究 - 樺太アイヌ語を中心として」（1942年） 5)
という論文を出した。この中の凡例には、アイヌ語のローマ字は、従来の慣用である英語式を一部改めて、ch の代わりに、c に谷形の字上符記号（）を付けた文字（ キャロン付きc ）を、sh
の代わりに、s に谷形の字上符記号（）を付けた文字 （ キャロン付きs
）を、w の代わりに、 u に皿形の字上符記号（
）を付けた文字 （
ブリーブ付きu ）を、y の代わりに、j を用いると書かれている。知里は、この時期を中心に一定の期間、このようなアイヌ語のローマ字表記をしていた。
なお、この論文の音韻論の子音の項を見ると、以下のようなことが書かれている：
。。。破擦音（affricate）（キャロン（谷形記号）付きc ）は時に対応の有声音。。。 ｛ [ヂ]の頭音 - 「サーカムフレクスアクセント付きj 」(j に山形の字上符記号（）を付けた文字) ｝として現れる。しかしこれらは同じ音韻の異なる音声的実現にすぎない。アイヌ語は清濁によって意味に差を生じる語は一つもない。清濁はアイヌ語においては音韻的対立を成さないのである。
s（シを除く「サ行の頭音」）は、（キャロン（谷形記号）付きs - シャの頭音）として現れる。しかしいづれも同じ音韻の異なる現れにすぎない。北海道では
もかなり多く用いられるが、樺太では s が普通である。しかし樺太でも母音 -i に先立つ場合は口蓋化して常に
であり、また音節の尾音に立つ時も多く である。
また、1944 年の「樺太庁博物館彙報」の中の「樺太アイヌの説話」 6) を見ると、知里自身の肉筆によるこれらの字上符文字がある説話採録メモを見ることができる。
結論
これらをまとめると、以下のようになる。
（１）知里は、エスペラントの講義をしたり、エスペラントで手紙を書いたりしていたことがあるということ。
（２）、（キャロン（谷形記号）付きc
及び s ）という文字は、エスペラントの文字ではないが、谷形の字上符文字を、山形の字上符文字に変えるとエスペラント固有の文字、（サーカムフレクスアクセント（山形記号）付きc 及び s）となり、これは凡例にある
、（キャロン（谷形記号）付き c
及び s ）の定義にある英語式ローマ字表記にそれぞれ対応するということ。*
（３）y の代わりに、 j を用いていて、これは、エスペラントと同じであるということ。
（４）wの代わりに、エスペラント固有の （ブリーブ（皿形記号）付き u
）という文字を用いているということ。
（５）（キャロン付き c ）に対応する有声音の説明で、エスペラント固有の
（サーカムフレクスアクセント（山形記号）付き j ）という文字を取り上げているということ。この文字
は、エスペラントでは、（サーカムフレクスアクセント（山形記号）付きc
）に対応する有声音の文字であるということ。
これらの理由により、知里のある時期の一連のアイヌ語のローマ字表記は、エスペラントの影響を受けているものと考えられる。
* 、（キャロン（谷形記号）付き
c 及び s ）という文字は、エストニア語、クロアチア語、スロバキア語、スロベニア語、ソルビア語、チェコ語、フィン語、サーミ語、ラトビア語、リトアニア語などで用いられる文字である。これらの言語の多くは、これらの文字に対して、それぞれ、英語式の
ch, sh というローマ字表記に対応する音価を持っている。 7)
、（キャロン（谷形記号）付きc 及び
s ）は、エスペラントの文字ではない。しかし、この文字の谷形の字上符を、山形の字上符に変えると、エスペラント固有の 、（サーカムフレクスアクセント（山形記号）付きc 及び s ）という文字になる。これらは、前述の
、（キャロン（谷形記号）付きc 及び
s ）という文字の定義にある英語式の ch, sh というローマ字表記に対応する。
また、知里の論文で論じられている「の有声音である- 」は、エスペラント固有の文字である。と異なり、エストニア語、クロアチア語、スロバキア語、スロベニア語、ソルビア語、チェコ語、フィン語、サーミ語、ラトビア語、リトアニア語などでは用いられない。
参考文献
１）藤本英夫:「知里真志保の生涯」, 草風館, 東京, 1994
２）（財）アイヌ文化振興・研究推進機構:「アイヌ民族に関する指導資料」, 札幌, 2000
３）藤本英夫:「知里真志保の生涯」, 草風館, 東京, 1994, p.133
４）北海道エスペラント連盟：「Ainaj Jukaroj（アイナイ ユカーロイ：アイヌ神謡集のエスペラント訳）」, 札幌, 1989, p.99 - 題名 "Ainaj Jukaroj" kaj mi（「アイヌ神謡集」と私）
５）知里真志保：「アイヌ語法研究 - 樺太アイヌ語を中心として」, 「樺太庁博物館報告」4(4), 豊原, 1942
６）知里真志保：「樺太アイヌの説話」, 「樺太庁博物館彙報」3(1), 豊原, 1944
７）「言語学大辞典 別巻 世界文字辞典」, 三省堂, 東京, 2001