Rakonto pri radioaktiveco enhavita de radioaktivaj substancoj en mangxajxo
(La 56-a numero, eldonita en la 29-a de novembro 2012)

(Titolo per ajnua-lingvo)
Aep tum ta an housyasei-bussitu kor housyanou oruspe

NOTO
1. Verda litero estas Esperanta. Rugxa litero estas ajnua-lingva.
2. Rugxa kaj kursiva litero estas japana-linvga. Konvenaj vortoj ne trovigxas en ajnua-lingvo.
3. La montoforma-signo " ^ " signifas la longan vokalon en japana-lingvo.

Dai-55-gou ka ta ku=nuye hike, kuukan-housyasen-ryou neya koukabutu neya a=uwanpare ayne, Hokkaidou or ta ran housyasei-bussitu anakne ponno ponno an kuni a=eraman ruwe ne.
En la 55-a numero(*) mi skribis, ke oni mezuris la areajn radiadajn dozojn kaj la radioaktivajn koncentritecojn de tero kaj monate akumulita elfalajxo (polvo, pluvo kaj aliaj) kolektita kaj ke klarigxis, ke la radioaktivaj substancoj falinta sur la japana norda insulo Hokkajdo estas tre malmulta.
 

Hokkaidou or ta an toy (nouti-dozyou) kor housyanou ka sokutei a=ki ruwe ne.
Oni mezuris radioaktivajn koncentritecojn pri tero. (agra tero)<La unito de mezura valoro estas radioaktiva koncentriteca (Bq/kg).>
 

Hukusima-genpatu-ziko an okake ta, ne toy or un iyotta poro sesiumu-137-noudo 10(Bq/kg) pakno an ruwe ne.
Post la akcidento de la atomcentro Hukusxma-Daiicxi, la plej cezio-137 radioaktiva koncentriteco estas cxirkaux 10(Bq/kg) (en la uebo Sapporo).(*1)
 

Ne ziko etok ta (2008 pa wano 2010 pa pakno), Ebetu-si or ta an toy or un 14(Bq/kg) wano 19(Bq/kg) pakno an ruwe ne.
Antaux la akcidento la tera koncentriteco en la urbo Ebecu estis de 14(Bq/kg) gxis 19(Bq/kg).
 

Taikiken-kakuzikken neya Tyerunobuiri-genpatu-ziko neya an kusu, ne housaynou a=pa ruwe ne.
Cxar okazis la atomosfera nuklea testo aux la nuklea akcidento de Cxernobilo, oni trovis la radioaktivojn.
 

Hukusima-genpatu-ziko an hi ta, gensiro or ta an sesiumu-137 kor housyanou anak sesiumu-134 neno an ruwe ne.
Cxar okazis la atomcentro Hukusxma-Daiicxi, la cezio-137 radioaktivo estis sama kiel la cezio-134 en la atomcentro.
 

Ruwe ne kusu, a=uwanpare housyasei-bussitu tum ta an sesiumu-137 kor housyanou a=upakte wa sesiumu-134 neno an yakun, newaanpe Hukusima or wa ek pe ne kuni a=eraman.
Tial se un la cezio-137 radioaktivo estas sama kiel la cezio-134 en radioaktivaj substancoj kontrolitaj, oni komprenas, ke gxi devenas el Hukusxma.
 

(Sesiumu-134 kor hangenki 2 pa ne kusu, tu pa siran kor sesiumu-134 kor housyanou arke nin wa isam ruwe ne.
(Cxar duonvivo de cezio-134 estas 2 jaroj, post 2 jaroj radioaktivo de cezio-134 farigxas duona.
 

Taikiken-kakuzikken neya Tyerunobuiri-genpatu-ziko neya an hi ta an sesiumu-134 yaani isam kor an wa, sokuteiki ani a=pa eaykap.)
En la atomosfera nuklea testo kaj la nuklea akcidento de Cxernobilo cezio-134 farigxis tre malmulta, kaj one ne trovis gxin.)
 

Hokkaidou or ta an toy anak sesiumu-137 pakno a=pa kusu, Hukusima or wa ek pe ka somo ne hi a=eraman.
Cxar oni trovis nur cezio-137 el tero en Hokkajdo, oni komprenas, ke gxi ne devenis el Hukusxma.
 

Tapne kane, ne toy pirka kusu, toyorunpe ka pirka hi a=eraman.
Cxar tiel cxi la tero ne estas malpurigita, komprenigxis, ke agroproduktajxoj ne estas malpuraj.
 

Hokkaidou or ta an amam sokutei a=ki korka, housyanou a=pa eaykap (hukensyutu).
Oni mezuris la radioaktivajn koncentritecojn de rizo en Hokkajdo, kaj oni ne trovis la radioaktivajxojn.(Ne Detektita)
 

(Sokuteiki ani a=pa easkay amam kor saisyou-housyanou anak 6(Bq/kg) ne.)
(La mezurinstrumento povas analizi radioaktivajn koncentritecojn gxis 6(Bq/kg).)(*2)
 

Rapokke ta, atuy or ta, Hokkaidou or un icakkere cep utar arki nankor.
Pro tio, ekde la 15-a de aprilo 2011 la gubernio Hokkajdo kaj la japana registaro mezuras la radioaktivajn koncentritecojn de marproduktajxo en maro de Hokkajdo.(*1)
 

Dai-55-gou or ta, 2012 pa 4 cup 1 to wano housyasei-sesiumu kor kizyunti anakne 100(Bq/kg) ne (aep) yak ku=ye ruwe ne.
En la 55-a numero(*) mi skribis, ke en la 1-a de aprilo 2012 la nova kriteria valoro estos ordonita kiel 100Bq/kg por radioaktivaj cezioj (cezio-137 + cezio-134) pri gxenelaraj mangxajxoj.
 

2012 pa 8 cup 29 to pakno, 700 repotpe sokutei a=ki akusu, 10(Bq/kg) pakno kor repotpe 95% ne ruwe ne.
Oni mezuris radioaktivajn cerizojn pri 700 marproduktajxoj, kaj la ajxoj gxis 10(Bq/kg) okupis 95 procentojn de totalaj specimemoj.

10(Bq/kg) wano 50(Bq/kg) pakno an pe 4% ne wa, 50(Bq/kg) wano 77(Bq/kg) pakno an pe 1% ne ruwe ne.
Tiuj de 10(Bq/kg) gxis 50(Bq/kg) farigxis 4%, kaj tiuj de 50(Bq/kg) gxis 77(Bq/kg) farigxis 1% lauxprocente.

Housyanou 10(Bq/kg) akkari kor repotpe anakne, poro sere herekus (madara) ne ruwe ne.
Plejmulto de la marproduktajxoj kun radioaktivaj cezioj je kaj pli ol 10 (Bq/kg) estas gado (Gadus macrocephalus, sciencnome).

Aomori-ken Taiheiyou-oki or ta, 2012 pa 6 cup ta 120(Bq/kg) kor herekus a=pa wa, 2012 pa 8 cup ta 130(Bq/kg) kor herekus a=pa ruwe ne.
Pacifika-marmeze de Aomori en junio 2012 oni trovis gadon enhavantan radioaktivajn ceziojn je 120(Bq/kg), kaj en auxgusto 2012, 130(Bq/kg).

Seihu anakne 8 cup 27 to ta, Aomori-ken eun herekus syukka ki kuni hattohoan (Syukka-seigen).
En la 27-a de auxgusto la registaro ordonis la gubernion Aomori, ke tiu ne ekspedu gadon.(Limigo de ekspedado)(*3)

Herekus atuy asam ta oka wa, pon cep neya paki neya poronno e wa, toop tuyma atuy or peka payeka ruwe ne.
La gado vivas funde de la maro, multe mangxas malgrandajn fisxojn kaj krustulojn kaj transmovigxas tre vaste.

Ibaraki-ken wano Aomori-ken pakno repke ta oka herekus anak, ' Taiheiyou-hokubu-keigun' sekor a=ye p ne ruwe ne.
La gado vivanta meze de maro inter Ibaraki kaj Aomori estas nomata la Populacio en la Norda Regiono de la Pacifiko (Taiheiyou-hokubu-keigun).

Hukusima-ken sitteksam un herekus atuy asam ta icakkere p e wa, Aomori-ken repke ta paye kuni a=ramu.
Oni pensas, ke gadoj mangxintaj la malpurajxojn funde en marbordo de Hukusxima venis al marmezon de Aomori.

Hokkaidou okari oka herekus anakne, 'Taiheiyou-hokubu-keigun' ka somo ne kusu, kizyunti akkari icakkere herekus a=pa eaykap kuni a=ramu.
Cxar la gado cxirkaux Hokkajdo estas malsama ol la Populacio en la Norda Regiono de la Pacifiko, oni ne povas trovi gadojn kun radioaktivaj cezioj pli ol la kriteria valoro.

Korka Higasinihon-daisinsai an kusu cep-koyki utar poronno koyki eaykap wa, Touhoku or ta oka herekus poro kusu 'Taiheiyou-hokubu-keigun' sekor a=ye p Hokkaidou or un ponno arki nankor.
Tamen, cxar okazis la granda tertremo en la nord-orienta parto de la japania insulo Honsxuo en 2011, tieaj fisxistoj ne povis kapti fisxojn multe kaj la fisxoj multigxas. Sekve la Populacio en la Norda Regiono de la Pacifiko de la gado povas malmulte veni al Hokkajdon.

Tane Hokkaidou or ta oka herekus or wa kizyunti akkari icakkere p isam hi kusu, a=eramusinne yak pirka sekor ku=yaynu.
Nun en maro de Hokkaido oni ne trovas la gadojn kun radioaktivaj cezioj pli ol la kriteria valoro. Tial oni povas trankviligxi.

100mSv pakno housyasen-ryou a=kar yakun, gan tasum ki utar oka hi pirkano a=eraman.
Klare komprenigxas, ke trovigxas kanceruloj, se oni elmetigxis al 100 mSv (milisiverto) da radiado.(*4)

Usa oka utar ramusinne no, usa okay pe e pa yakka, 1 pa utur ta 1mSv somo akkari kuni, kizyunti 100(Bq/kg) ne a=kar ruwe ne.
La registaro faris la kriterian valoron 100(Bq/kg), por, ke oni trankviligxu kaj ne trovigxu homoj elmetigxantaj al la dozo pli ol 1mSv, ecx se tiuj mangxas diversajn ajxojn.(*5)

1 pa utur ta sesiumu-137 100(Bq/kg) kor herekus 4kg pakno a=e yakun, 0.0052(mSv/nen) pakno an housyasen a=kar ruwe ne.
Se dum unu jaro oni mangxas 4(kg)-on da gado enhavanta la koncentritecon de cezio-137 100(Bq/kg), oni elmetigxas al 0.0052(mSv/jaro) da radiado.(*6)

100(Bq/kg) x 4(kg/jaro) x 0.013(mikro-Sv/Bq) / 1000 = 0.0052(mSv/jaro)

Useno sizen-housyasen a=kar wa an pe a=e yakka, 1 pa utur ta 0.4(mSv) (heikinti) pakno an housyasen a=kar sekor a=ye ruwe ne.
Onidire oni elmetigxis averagxe al 0.4 mSv da radiado dum unu jaro, se oni ordinare mangxas la ajxojn enhavantan naturajn radioaktivajn substancojn.

Aep tum ta an Tennen-housyasei-genso poro sere kariumu-40 sekor a=ye p ne.
La kalio-40 estas la plejparto de naturaj radioaktivaj substancoj en mangxajxo. La kalio-40 enhavas 0.0117% de kalio, kaj tiu elmetas homon al radiado.

Kariumu-40 anakne, kariumu genso or un 0.0117% takup an pe ne wa, oro wa housyasen a=kar ruwe ne. Kariumu-40 anak otteeta tikyuu an hi wano an pe ne wa, ne hangenki 12.5 oku pa ne ruwe ne.
Kalio-40 trovigxas pludauxre de la naskigxo de la terglobo. Gxia duonigxotempo estas 1.25 miliardaj jaroj.

Sesiumu-137 100(Bq/kg) kor herekus 4kg pakno a=e yakka, kariumu-40 or wa a=kar housyasen-ryou poro (80-bai) ruwe ne.
Ecx se oni mangxas 4(kg)-on da gado enhavanta la koncentritecon de cezio-137 100(Bq/kg), la jara averagxa radiada dozo devenanta de kalio-40 (0.4mSv) eatas 80-obla ol la radiada dozo de la cezio-137.(*7)

Te pakno ene ku=nuye hi neno, "kizyunti" or wa a=kar housyasen-ryou sino pon ruwe ne.
Mi pensas, ke oni devas dauxre mezuri la radioaktivojn por nia trankvilo.

Te wano ka a=eramuriten kuni sokutei a=ki kor oka=an yak pirka sekor ku=yaynu.
Oni mezuris radioaktivajn cerizojn pri 700 marproduktajxoj, kaj la ajxoj gxis 10(Bq/kg) okupis 95 procentojn de totalaj specimemoj.



(*1)http://monitoring-hokkaido.info/ (japane)
(*2)http://www.pref.hokkaido.lg.jp/sm/gat/ttj/genshi.htm (japane)
(*3)http://www.pref.aomori.lg.jp/ (japane)
(*4)http://www.nirs.go.jp/information/info.php?i13 (japane)
(*5)http://www.gov-online.go.jp/useful/article/201204/3.html#2 (japane)
(*6)http://www.nirs.go.jp/information/info.php?i14 (japane)
(*7)https://www.remnet.jp/lecture/b05_01/4_1.html (japane)