Deklaro pri la Indigxenaj Rajtoj
(La 43-a numero, eldonita en la 10-a de decembro 2007)

(Titolo per ajnua-lingvo)
Senzyuminzoku no kenrisenaen

NOTO
1. Verda litero estas Esperanta. Rugxa litero estas ajnua-lingva.
2. Rugxa kaj kursiva litero estas japana-linvga. Konvenaj vortoj ne trovigxas en ajnua-lingvo.
3. La montoforma-signo " ^ " signifas la longan vokalon en japana-lingvo.

[Noto de red.: Cxi tiu ajnua-lingva artikolo multe faligxas aliaj falicaj vortoj el japana-lingva originalo, por ke oni facile komprenu kaj ajnu-igu.]

Mosir epitta senzyu^minzoku utar 3oku7seman pakno oka yak a=ye.
En la mondo trovigxas cxirkaux 370 milionoj da indigxenaj popoloj onidire.
 

2007 pa 9 cup 13 to ta Nyu^yo^ku un Kokuren or ta uwekarpa an hita, "Senzyu^minzoku no kenri ni kansuru kokuren sengen" (Senzyu^minzoku pirkano oka kuni a=ki easkaype makanak oka ya ka a=nuye kanpi) a=kar ruwe ne. Ramuosma seihu poronno oka ruwe ne.
Kiam en 13-a de sept. 2007 okazis la Gxenerala Konferenco de Unuigxintaj Nacioj en NovJorko, oni adoptis per multaj aprobaj vocxoj 'Deklaron de UNo pri la Indigxenaj Rajtoj (Paperoj skribita, kio estas, ke indigxenoj povas fari)'.
 

143 seihu ramuosma wa, ine seihu kopan wa, seihu sinep ikasma wan pe anakne nep ka somo ye ruwe ne.
Estis 143 registaroj por, kvar kantraux kaj 11 sindetenoj (11 registaroj diris nenion).
 

Ne sengen kopan pe anakne, Kanada, Amerika, O^suturia, Nyu^zi^rando seihu ne ruwe ne. Tane, kor toti neya sigen neya senzyu^minzoku kohosippare yakka pirka ya ka ukocaranke hi kusu, ene kopan pe ne ruwe ne.
Kontrauxis Kanado, Usono, Auxstralio kaj Nov-Zelando, cxar trovigxas problemoj pri teritorio, provizo kaj aliaj kontraux enlandaj indigxenoj. (La registaroj kontrauxinta la deklaron estis Kanada, Usona, Auxstralia kaj Nov-Zelanda. Nun ili diskutis, cxu ili redonas enlandan teritorion kaj provizon al la indigxenoj. Tial ili kontauxis tiel.)
 

Nihon-seihu ramuosma a korka, minzoku-ziketuken neya, syu^danteki-kenri neya, zaisanken neya, usa oka kenri anak, eese ka eramkatcaus yak a=ye.
La japana registaro aprobis gxin, sed esprimis malkonsenton pri adopto de diversaj rajtoj, t.e. genta auxtonomeco, kolektiva rajto, proprajxa rajto kaj aliaj onidire. (La japana registaro aprobis gxin, sed ne emis konsenti diversajn rajtojn, t.e. gentan auxtonomecon, kolektivan rajton, proprajxan rajton kaj aliajn.)
 

Nihonkoku-kenpo^ ka ta, kenri anakne sinen pisno an kuni a=nuye wa ankusu, ne kenpo^ a=easirkar yak easir minzoku kor kenri ka a=ramuosmanankor korka, Nihon-seihu ene iki hi kopan wa an nankor.
Cxar tio emas okazigi problemon pri amendo de konstitucio pri tio, ke rajta fundamento de la Konstitucio de Japanio estas individuo. (En la Konstitucio de Japanio estas skribita, ke rajto ekzistas unuope. Se la konstitucio estas amendita, unuafoje genta auxtonomeco estas konsentita. Sed la japana registaro kontauxis gxin.)
 

Rosia neya Naizyeria neya nep ka somo ye ruwe ne.
Rusia, Nigxeria kaj aliaj sin detenis gxin. (Kaj Rusia, Nigxeria rifuzis gxin.)
 

Ne sengen kanpi ka ta, zenbun (hoskino a=nuye hi), ora zyo^bun 46 (iwanpe ikasma tu hotne p) a=nuye wa an ruwe ne. Zenbun ka ta ene a=nuye hi; "wen kewtum kor utar senzyu^minzoku utar koyki pa wa, kor mosir neya sigen neya kouyna wa isam ruwe ne. Newaanpe a=erampokiwen ruwe ne.
La deklaro konsistas el antauxparolo kaj 46 artikoloj. En la deklaro estas maltrakvila pri tio, ke forprenita estis teritorio kaj provizo de indigxenoj laux historia maljustajxo kiel koloniado kaj aliaj. (Sur paperoj de la deklaro, antauxparolo (skribajxo komenca) kaj 46 artikoloj estis skribita. Autauxparolo estas skribita jene; "Malbonaj homoj turmentis indigxenojn kaj forprenis ilian teritorion kaj provizon. Ni bedauxras tion...")
 

Senzyu^minzoku seizi orta ziketuken kor kuni p ne wa, toti neya sigen neya korkuni p ne wa, kor puri a=wente ka somo ki no otu sasuysir ceomare kuni p ne wa, titeki-zaisanken ka kor kuni p ne. Usa oka kenri kor kuni, kokka utar eyam pa yak pirka." sekor a=nuye wa an ruwe ne.
Estas skribita klare, rajto por politika auxtonomeco kaj teritorio kaj provizo de indigxenoj, rajto por praktiko kaj rekonstruo de kultura tradicio kaj vastaj rajtoj, t.e. proprajxa rajto kaj aliaj, kiel normo de celo por plenumo laux registaro. ("Indigxenoj devas havi politike auxtonomecon, teritorion kaj provizon, kaj devas dauxri la kulturon sen ruinigxi dum pluraj generacioj, kaj devas havi ankaux proprajxan rajton. Registaroj zorgu, ke ili havu diversajn rajtojn." Estas skribita tiel.)
 

Ne sengen anakne, a=kopan yakka somo a=i=koypak pe ne korka, inne utar a=eoripak pe ne nankor.
Tio ne havas legxan devigan forton, sed havas grandan efikon onidire. (Se oni rifuzas la deklaro,oni ne punigxas. Se multaj homoj respektos tion.)
 

Usa kokka or un saibansyo un utar ne sengen nukar pa wa, kasi ta a=nuye kenri yaykoeyam pa yakim, ne sengen kokusai-kansyu^ho^ ne a=ramuosma p ne nankor.
Se cxiu landa jugxejo respekas cxiu rajton de la deklaro, tio estas gxenerale uzata kiel internacia lauxkutima legxo. (Se homoj de diversaj landoj jugxejoj zorgas pri la rajtojn skribita legante la deklaron, oni akceptas la deklaron kiel internacia lauxkutima legxo.)
 

Hoskino ukoysoytak=an hi wano, tane 22 pa pakno siran wa easir, mosir epitta oka senzyu^minzoku utar kokusaiteki-kenri-sengen ki easkay ruwe ne.
Kiam pasis 22 jaroj, post kiam mi faris malneton, monda indigxeno enhavanta ajnua gento unuafoje gajnas internacian deklaron pri rajto. (Pasante 22 jaroj gxis nun ekde tio, post kiam oni unuafoje interparolas, indigxenoj en la mondo povas deklari internacian rajton.)
 

Hoskino, Ahurika or un kokka 51 (sinep ikasma wanpe e-rehotne p) anak ne sengen kopan a korka, okake ta "ne sengen anakne ani kokka un utar a=ukoykire wa a=wente kuni p ka somo ne." sekor a=nuye wa kusu, opitta ramusinne wa ramuosma ruwe ne.
Unue 51 registaroj en Afriko esprimis malkonsenton. Sed cxar en la deklaro estas skribita aldone, la deklaro ne minacas politika unuigo de regno, ili farigxis aproba. (Unue 51 registaroj en Afriko rifuzis la deklaron. Poste estis skribita, "La deklaron ne estas tio, ke laux gi regnaj homoj difektigxas batalante." Tial cxiuj trankvile konsentis.).
 

Kanada or ta 3270man pakno utar oka hike, ore ta 130man pakno senzyu^min utar oka ruwe ne. Kanada anak, Amerika neya O^sutoraria neya Nyu^zi^rando turano, kor irenka (kokunaiho^) hayta kusu kopan kor an ruwe ne.
Kanada registaro, kiu havas unu miliono tri cent mil indigxenojn 32 milionoj sep cent mil logxantoj, kontrauxas gxin pro tio, ke la deklaro ne povas koincidos kun nacia legxo kun Usono, Auxstralio kaj Nov-Zelando. (En Kanado trovigxas cxirkaux 32 milionoj sep cent mil logxantoj, kaj trovigxas cxirkaux unu miliono tri cent mil indigxenoj el gxi. Kanada registaro rifuzus gxin pron tio, ke nacia legxo estis senprudenta.)
 

Ne wa oka kokka un utar anak, oro un senzyu^minzoku katu renkayne, tane seisaku kar wa oka ruwe ne. Ne sengen ramuosma yakun, ikiyaun suy naa toti neya sigen neya ataye kar wa sekor yaynu wa sitoma kor oka ruwe ne.
Cxi tiuj registaroj plenumis iujn politikojn por naciaj indigxenoj. Tial ili maltrankviligxas pro pliaj postuloj de kompenso pri teritorio kaj provizo laux akcepto de deklaro. (Cxi tiuj registaroj homoj jam plenumis politikojn kontraux stato de indigxenoj apartenanta al gxi. Ili maltrankviligxas, pensante pri tio, cxu ili eble pagas plian teritorion kaj provizon, se ili konsentas la deklaron.)
 

Nihon or un Matimura-gaimudaizin ene hawean hi: "Nihon-seihu anakne, syu^danteki-kenri neya ziketuken neya zaisanken neya ene yaynu hi ye wa ora, ne sengen ramuosma ruwe ne." sekor hawean.
Laux klarigo de la Ministerio pri Eksterlandaj Aferoj de Japanio, MACxIMURA, la japana registaro aprobis gxin, post kiam gxi klarigis interpreton de la japana pri la kolektiva rajto, la memdecida rajto kaj la proprajxa rajto. (La Ministerio pri Eksterlandaj Aferoj de Japanio, MACxIMURA, diris jene: "La japana registaro konsentas la deklaron, dirante penson pri la kolektiva rajto, la memdecida rajto kaj la proprajxa rajto.")

Korka, Nihon-seihu ene ruyno hawean hi; "Minzoku-ziketuken sekor an itak ipe anakne, sine minzoku kor kokka or wano paye wa isam kuni kenri ka somo ne.
Syu^danteki-kenri anakne, Nihon mosir ta a=kopan pe ne ruwe ne. Zaisanken anakne, kokunaiho^ irenka ani katu renkayne usa hattoho oka ruwe ne" sekor hawean.
La japana aprobis gxin, dirante emfaze tion, ke la genta memdecida rajto ne sigbifas apartigon kaj sendependecon de la regno, ke la kolektiva rajto gxenerale ne estas konsentita, ke la proprajxa rajto devas esti limigita racie laux nacia legxo, kaj aliaj. (Sed la japana diris forte jene: La signifo de la vorto, la genta memdecida rajto, ne estas rajto por tio, ke iu gento disigxas de la regno. En japanio la kolektiva rajto estas rifuzita. Koncerne al la proprajxa rajto, trovigxas diversaj malpermesa legxo laux nacia legxo.)

Kasiun, Nihon-seihu naa aynu utar senzyu^minzoku ne kuni ramuosma ka somo ki ruwe ne.
Kaj la japana registaro estas en pozicio, ke gxi ne konkludas, ke la ajnua gento estas indigxeno. (Plie la japana registaro ne konsentas, ke la ajnuo estas indigxeno.)

Hemanta kusu ne ya? Hoskino, "senzyu^minzoku" sekor an itak ipe, kokka utar utur ta ne yakka uwesinnay no a=ramu pa wa an pe ne ruwe ne. Ora, Syo^tyo^ ka poronno oka kusu nani kewtumu ositciwre eaykap oruspe ne yak a=ye.
Unu kauxzo estas, ke internacie oni ne konkludas al diskuto pri la diskuto pri la vorto "indigxeno". Du kauxzo estas, trovigxas multaj ministerioj koncernaj kaj nuna stato estas, ke opinioj ne estas arangxita. (Kial? Unue cxar la senco de la vorto "indigxeno" estas pensita alie inter nacioj. Kaj oni tuj ne konkludas al gxi cxar trovigxas multaj ministerioj koncernaj.)

Usa oka Syo^tyo^ tane an irenka nukar pa kor eyaykosiramsuypa wa, seihu ye hi tere wa an yak a=ye.
Cxiu ministerio penas preparajn laborojn, ke gxi precize esploras rilaton al nacia legxo kaj aliaj, kaj atendas politikan prijugxon. (Diversaj ministerioj vidas kaj pensas nunan legxon, kaj atendas registaron diron.)

Seihu or ta newaan kenri oruspe ewkoramkor kuni uske isam. Do^-utari-kyo^kai anakne, 9 cup 18 to ta kokuren-sengen-saitaku oruspe nu wa, Do^gikai or un tinzyo^syo kanpi sanke ka ki, tizi or un yo^bo^syo kanpi sanke ka ki wa, ora seihu eun, aynu utar senzyu^minzoku ne hi ramuosma wa, singikikan kar wa oro ta pirka sanniyo ki kunine koramkor ruwe ne.
Cxar ne trovigxas gicxeta organizo trakanta rajtan aferon en registaro. En 18-a de sept. Hokkaido-Utari-Asocio sciis akcepton de la deklaro de UNo, proponas peticion al la Asembleo da la gubernio Hokkajdo kaj postulan paperon al la guberniestro, kaj postulas allaboron, ke registaro agnosku la ajnuan genton kiel indigxeno kaj plenumu gxeneralan gentan politikon en komisiono. (Ne trovigxas ejo, en kiu oni konsiligxas pri tiuj rajtaj aferoj en registaro. En 18-a de sept. Hokkaido-Utari-Asocio auxskultas akcepton de la deklaro de UNo, kaj proponas peticion al la Asembleo de la gubernio Hokkajdo, aj proponas postulan paperon al la guberniestro. Kaj gxi konsiligxas pri tio, ke registaro konsentu al rokono de indigxeno por ajnuaj popoloj, kaj faru komisionon, kaj plenumu bonajn politikojn.)

Tinzyo^syo kanpi ka ta ene a=nuye hi; "(1) Meizi-seihu anak aynu utar senzyu^minzoku ne kuni ramu ruwe ne. (2) A=wente utar epirkare kuni ho^ritu isam. (3) Naikaku-kanbo^tyo^kan kar sitekikondankai 'Utari-taisaku no arikata ni kansuru yu^sikisya-konsinkai' anakne, 1996 pa ta ho^kokusyo kanpi nuye wa, kasi ta 'kokuren makanak hawean ya ka a=nu kuni p ne.' sekor a=nuye wa an. Orowa, tapne kane kokuren or ta kenri-sengen a=ramuosma wa kusu, Do^gikai anakne seihu ikensyo sankere kuni p ne', sekor a=nuye wa an.
La peticio skribas jene: (1) La malnova japana MEIJxI Registaro traktis la ajnuan genton kiel indigxeno. (2) Ne trovigxas legxo por korekti diferencon. (3) En la raporto (la jaro 1996) de la privata interparola kunsido de la Gxenerala Sekretario de Kabneto "Interparola Kunsido de klerulo pri afero de indigxeno UTARI" estas skribita, ke oni atente rigardadas tendencon de UNo, kaj UNo akceptas la deklaron de rajto. Tiel la Asocio petas, ke la Asemblo proponu opinian paperon al registaro.
(La peticio skribas jene: (1) La malnova japana MEIJxI Registaro pensis ke, la ajnua popoloj estas indigxenoj. (2) Ne trovigxas legxo, per kiu kruele traktitaj homoj plibonigxas. (3) En la jaro 1996 la raporton skribis la privata interparola kunsido de la Gxenerala Sekretario de Kabneto "Interparola Kunsido de klerulo pri afero de indigxeno UTARI". Sur gxi estas skribita; "Oni devas auxskultas, kiel UNo parolas. Kaj nun tiel en UNo la deklaro de rajto estas akceptita, tial la Asemblo devas proponi opinian paperon al registaro.")

1984 pa ta, Utari-kyo^kai "Ainu-minzoku ni kansuru ho^rituan" kar ruwe ne. Ne kanpi ka ta, senzyu^minzoku kor sanseiken neya zirituka-kikin neya, singikikan neya a=kar kuni p ne sekor a=nuye wa an ruwe ne. 1997 pa ta a=kar "Ainu-bunka-sinko^ho^" kanpi ka la, ne ho^ritu-an or un bunka-sisaku (aynupuri a=pirasa kuni irenka) patek a=nuye ruwe ne.
En 1984 Utari-Asocio decidis proponon de legxo pri ajnua gento. Tio konsistas el politika rajto por indigxeno, fonduso por sendependa vivo, fondo de komisiono kaj aliaj. La legxo por disvolvo de ajnua kulturo dekretita en 1997 inkluzivas nur kulturan politikon en la propono. (En 1984 Utari-Asocio faris proponon de legxo pri ajnua gento. Sur la paperoj oni devas fari polikikan rajto havitan de indigxeno, fonduson por sendependa vivo kaj komisionon. Sur la paperon de 'La Legxo por disvolvo de ajnua kulturo' farita en 1997 estis skribita nur kultura politiko (legxo por disvolvo de ajnua kultura en la propono).

9 cup 20 to ta, Hokkaido Takahasi-tizi anak, ne kokuren-sengen nu wa, "Ainu-minzoku kor kenri a=eyaykosiramsuypa kusu singikikan kar kuni seihu ku=koramkor kusu ne", sekor hawean.
En 20-a de sept. la Hokkajdo-guberniestro TAKAHASxI sciis la deklaron de UNo unue oficiale esprimis, ke registaro foudu la komisionon pri rajto de ajnua gento. (En 20-a de sept. la Hokkajdo-guberniestro TAKAHASxI auxskultis la deklaron de UNo kaj diris jene: "Mi konsiligxu kun la registaro pri tio, ke la registaro fondu la komisionon por tio, ke oni konsideru rajton de ajnua gento.")

Do^gikai ka tizi ene hawean hi ramuosma wa, te wano singikikan kar kuni seihu koramkor nankor kuni a=ramu.
Onidire post nun la Hokkajdo-Asembleo ekzamenas proponon de opiniaj paperoj al registaro inkluzivantaj postulon pri fondo de komisiono. (La Hokkajdo-Asembleo konsentas tian diron al la guberniestro, kaj konsiligxu kun la registaro pri tio, ke la registaro fondu la komisionon gxis nun onidire.)